Wat is precies een erfgenaam?
Op grond van de Nederlandse wet is een erfgenaam iemand die alle goederen en schulden –
waar ook ter wereld gelegen – erft van een overledene, of een evenredig gedeelte in al die
afzonderlijke goederen en schulden. Dit laatste geldt uiteraard in het geval er meerdere
erfgenamen zijn.
Een veel voorkomend ‘Spaans langstlevende testament’
Nederlanders die bezit hebben in Spanje wordt vaak wijs gemaakt dat het nodig is om in Spanje
een testament te maken. Een testament dat specifiek geldt voor hun Spaanse bezittingen
(meestal een woning). Spaanse adviseurs hebben geleerd dat in Nederland de langstlevende
echtgenoot gewoon tot enig erfgenaam kan worden benoemd, ongeacht of er kinderen in het
spel zijn. Uiteraard is dat veel te kort door de bocht, maar de nuances kent hun Nederlandse
cliënt over het algemeen ook niet. In dat Spaanse testament wordt dan opgenomen dat (1) het
testament slechts geldt voor de in Spanje gelegen bezittingen en (2) de echtgenoot tot enig
erfgenaam wordt benoemd. Check dit als u ooit een testament heeft gemaakt bij een Spaanse
notaris. In dat geval is dit artikel vooral voor u bedoeld.
Een fout testament?
In beginsel is dit een fout (ongeldig) testament omdat de Nederlandse wet niet toestaat dat je
erfgenaam benoemd voor specifieke goederen en schulden. Nogmaals: je bent volgens de
Nederlandse wet slechts erfgenaam als je alleen of samen met andere erfgenamen gerechtigd
bent tot ALLE goederen en schulden van de overledene. Je kunt dus geen erfgenaam zijn van
ALLEEN de goederen die zijn gelegen in Spanje.
Hoe kan het ‘Spaanse langstlevende testament’ eventueel worden geïnterpreteerd?
Maar als een overledene een testament heeft getekend – ongeacht of dit is gebeurd bij een
Nederlandse of Spaanse notaris – dan kan hieraan niet zo maar worden voorbij gegaan. De vraag
moet worden gesteld: “wat heeft hij met zijn woorden bedoeld?” Het antwoord lijkt heel
makkelijk: hij wilde dat alle Spaanse goederen eigendom werden van zijn echtgenoot. Iemand die
de Nederlandse wet goed kent had het testament dan echter anders geformuleerd. Er zou dan
hebben gestaan: “ik LEGATEER al mijn Spaanse bezittingen aan mijn echtgenoot”. Hoe gaan we
hier nu mee om?
Optie 1: Spaanse testament is ongeldig
Het testament ongeldig verklaren zou in theorie een optie kunnen zijn. Op basis van de tekst is
het een ongeldig testament. Vooral als er naast het Spaanse testament geen ander testament is
gemaakt in Nederland is dit in theorie een mogelijkheid. Indien de overledene in Nederland
woonde zal de Nederlandse wet de regeling van de erfenis namelijk ‘overnemen’. Meer concreet:
als een overledene met kinderen geen testament heeft gemaakt, schrijft de Nederlandse wet een
standaard-langstlevende regeling voor. Niets aan de hand dan, zo lijkt het. Toch is deze optie 1 in
de praktijk een hele lastige. In Spanje zijn de Spaanse instanties namelijk niet makkelijk te
overtuigen dat ‘hun’ testament ongeldig is. Er ontstaat een welles nietes discussie waar niemand
mee gebaat is.
Optie 2: Spaanse testament is een legaat van de Spaanse bezittingen aan de echtgenoot
Juridisch gezien zijn de woorden die letterlijk worden gebruikt in een juridisch document niet
altijd even belangrijk. Het gaat veel meer om de bedoeling van de persoon die het heeft
opgeschreven of laten opschrijven. Welnu, uit het Spaanse testament blijkt duidelijk dat de
testateur heeft gewild dat zijn echtgenoot alle Spaanse bezittingen in eigendom krijgt. Daar kan
geen discussie over zijn. Niemand kan dit anders uitleggen. De oplossing zou dan dus luiden dat
we het Spaanse testament moeten lezen als een legaat van de Spaanse bezittingen aan de
langstlevende echtgenoot.
Tegengestelde belangen
Maar er ligt een adder onder het gras. Als er naast de echtgenoot ook kinderen zijn, kan het
namelijk zo zijn dat voor de kinderen optie 1 gunstiger is en voor de echtgenoot optie 2. Naast
die echtgenoot zijn dan vaak ook die kinderen erfgenamen. Die kinderen hebben dan wel degelijk
wat te zeggen. Stel nu dat die echtgenoot (bijvoorbeeld de stiefouder van die kinderen) en die
kinderen het niet eens worden. Wat dan?
Advies
De oplossingen om uit een dergelijke situatie te komen zijn per definitie niet eenvoudig. Maar ik
kan verzekeren dat er genoeg redenen zijn om te zeggen: ‘voorkomen is beter dan genezen’.
Concreet luidt het advies dus: teken als Nederlander nooit een langstlevende testament in
Spanje, ook al dringt men in Spanje nog zo aan, tenzij de tekst kan worden opgesteld in
samenwerking met een Nederlandse notaris. Het verhaal dat vaak wordt opgehangen dat de
nalatenschap in Spanje makkelijker af te wikkelen is met een Spaans testament is veel te kort
door de bocht. Dit komt omdat men in Spanje meestal niet te maken krijgt met de problemen/
conflicten die hieruit kunnen voortvloeien bij de nabestaanden. Die worden namelijk in Nederland
uitgevochten omdat ze meestal los staan van de tenaamstelling van de Spaanse bezittingen.
Waar het dan om gaat is de vaststelling van het bedrag van de erfdelen van de kinderen, dus van
hetgeen zij tegoed houden van de langstlevende (stief)ouder en pas kunnen opeisen als die
(stief)ouder ook is overleden. Waarom die vaststelling dan moet gebeuren en niet pas na het
overlijden van die langstlevende (stief)ouder moge duidelijk zijn. De vaststelling van die erfdelen
is van nog groter belang als er een of meer kinderen tussen zitten die er rekening mee moeten
houden dat hij/zij geen erfgenaam van die langstlevende zullen zijn. Maar ook de fiscaliteit (de
Nederlandse erfbelasting) kan een rol spelen spelen. Het gaat te ver om al die aspecten in dit
artikel uiteen te zetten. Feit is dat de Spaanse notaris die het testament tekent niet kan overzien
wat de consequenties zijn en dat moet eigenlijk niet kunnen. Een notaris moet altijd precies
kunnen vertellen wat de rechtsgevolgen zijn van zijn akte. En daarom bent u bij de Spaanse
notaris bij het verkeerde adres.
Dit artikel is verzorgd door:
Notaris in Nederland en Estate Planner in Spanje
Hak & Rein Vos juridisch adviseurs en notarissen