Na aankoop van een Spaanse (vakantie)woning is het zeker van belang om gelijk een testament op te laten stellen of je bestaande testament aan te passen om ook die Spaanse kant van de erfenis goed te regelen.
- Nederlands erfrecht in Spanje
Europees gezien is het Nederlands erfrecht uniek in zijn soort. De Nederlandse wet geeft ons de mogelijkheid onze langstlevende echtgenoot (waaronder hieronder telkens ook moet worden verstaan: de geregistreerde of samenwoningspartner) alle touwtjes in handen te geven. Ook als er kinderen zijn. Echtgenoten in andere EU-landen kunnen hier slechts van dromen. Op grond van de Nederlandse wet kun je je echtgenoot namelijk eigenaar te maken van al je bezittingen en de erfrechtelijke aanspraken van je kinderen uitstellen tot het overlijden van je echtgenoot. Voorwaarde is dat de Nederlandse wet van toepassing is op je nalatenschap. Dat is in beginsel het geval als je in Nederland woont, maar die zekerheid wordt kleiner als je ook een huis hebt in Spanje waar je regelmatig verblijft. Die zekerheid is dan heel eenvoudig terug te winnen door een zogenaamde rechtskeuze in je testament op te nemen. Je verklaart dan in je testament dat je wilt dat de Nederlandse wet op de vererving en afwikkeling van je nalatenschap van toepassing is. Minstens even belangrijk is echter dat het testament vervolgens de juiste teksten bevat die aansluiten op de betreffende Nederlandse wetsbepalingen. Dit is een aandachtspunt als je overweegt een Spaanse dienstverlener in te schakelen om je testament te maken of om de nalatenschap af te wikkelen. Het is immers niet ondenkbaar dat bij die Spaanse dienstverlener de vereiste kennis van de Nederlandse wet onvoldoende aanwezig is.
- Keuzevrijheid
Het is geen verplichting om alle touwtjes in handen van je echtgenoot te geven. Je hebt die mogelijkheid. Je regelt dit dan specifiek in je testament. Als je hier gebruik van maakt, geeft het je echtgenoot enorm veel vrijheid om bij de afwikkeling van je nalatenschap in te spelen op de omstandigheden van dat moment. Omstandigheden waar jij, bij gebrek aan voorkennis, niet op kon inspelen bij het opstellen van je testament. Je kunt zelfs de verdeling van je nalatenschap aan je echtgenoot over laten, in plaats van die dwingend in je testament voor te schrijven. We spreken dan van een ‘flexibel testament’. Je maakt geen definitieve keuzes op het moment dat je tekent. Je maakt ze pas als je echtgenoot overlijdt en je hoeft dan pas te gaan bekijken welke verdeling jou het meeste past.
Bij het vaststellen van de meest passende verdeling kan worden gedacht aan het inspelen op de fiscaliteit van dat moment, zoals erfbelasting (successierecht). Het gaat daarbij om de Nederlandse erfbelasting en de Spaanse, maar ook om de vaak voorkomende samenloop daarvan (‘dubbele erfbelasting’). De tarieven, vrijstellingen en regels die bij overlijden van de eerste echtgenoot gelden, kunnen afwijken van de regels die golden ten tijde van het tekenen van het testament. Vooral in Spanje is dat het geval. Zo kan je echtgenoot bij het vaststellen van de verdeling erop letten dat zo optimaal mogelijk gebruik wordt gemaakt van de op dat moment beschikbare erfbelastingvrijstellingen.
Voor de helderheid: die vrijheid die je echtgenoot dan krijgt houdt niet in dat hij/zij andere personen kan aanwijzen als erfgenamen in jouw nalatenschap of voor een ander erfdeel.
Nederlanders moeten blij zijn met de mogelijkheden die dit hen geeft en daarvan slim gebruikmaken. In de meeste landen kunnen de erfrechtelijke aanspraken van kinderen niet dwingend via een testament worden uitgesteld tot het overlijden van de langstlevende echtgenoot. In sommige landen (zoals Spanje) is het zelfs zo dat kinderen altijd aanspraak hebben op een deel van de eigendommen zélf, ongeacht de inhoud van het testament.
- Spaanse erfbelastingheffing: wat als één erfbelastingvrijstelling niet genoeg is?
Elke Spaanse Comunidad heeft een eigen erfbelastingwetgeving. Als de langstlevende echtgenoot besluit dat alle eigendommen op zijn/haar naam moeten worden gesteld, dan wordt die echtgenoot ook als enige erfgenaam in de Spaanse erfbelastingheffing betrokken. Dat is zelfs zo als de kinderen op grond van het testament mede-erfgenamen zijn. Dit betekent dat die echtgenoot slechts zijn/haar eigen erfbelastingvrijstelling kan benutten. Als die niet volstaat voor een belastingvrije vererving, zou die langstlevende echtgenoot kunnen overwegen een deel van de eigendommen aan de kinderen toe te delen in plaats van aan zichzelf. Bijvoorbeeld een deel van de Spaanse woning. Daarmee kunnen ook hun vrijstellingen worden benut en kan dat deel van de Spaanse woning vrijgesteld vererven. Als je echtgenoot die mogelijkheid wil hebben moet jouw testament daarin expliciet voorzien. De erfbelastingvrijstellingen van de kinderen in Spanje zijn vaak even groot als die van de echtgenoot en in ieder geval veel groter dan we in Nederland gewend zijn, maar ze verschillen per regio.
- Niet volledig eigenaar, wel volledige zeggenschap
Het toedelen (ofwel: ‘afstaan’) aan de kinderen van bezittingen is dan een concessie die de echtgenoot moet doen om op de Spaanse erfbelasting te kunnen besparen. Een concessie die in een concreet geval zelfs noodzakelijk kan zijn. Namelijk als geldmiddelen in de nalatenschap of bij de langstlevende echtgenoot ontbreken om de erfbelasting te kunnen betalen. Nogmaals: het testament moet in die mogelijkheid voorzien. Feitelijk kan het opnemen van die regeling in je testament net zo belangrijk en noodzakelijk zijn voor de bescherming van je echtgenoot als de hiervoor beschreven ‘langstlevende-regeling’. Als je echtgenoot die erfbelasting niet kan betalen zal anders wellicht de Spaanse woning moeten worden verkocht om de daarvoor benodigde geldmiddelen vrij te maken.
Gelukkig kan de pijn van die concessie worden verzacht. De Nederlandse wet maakt het mogelijk om daarvoor een specifieke regeling in je testament op te nemen. Het komt er dan op neer dat je echtgenoot – na het gedeeltelijk afstaan van eigendommen aan je kinderen – op papier weliswaar daarvan niet meer de enige eigenaar is, maar feitelijk wel de volledige zeggenschap behoudt.
- Rechtszekerheid
Formuleringen die naadloos aansluiten bij de Nederlandse wettelijke bepalingen zijn extreem belangrijk voor een goed werkend Nederlands testament. Het testament en de Nederlandse wet vormen de ‘gereedschapskist’ van de Nederlandse notaris. Het is zijn dagelijks werk. Het is zijn domein. Bovendien stelt hij voorafgaande aan het opstellen van het testament de juiste vragen, analyseert je persoonlijke situatie en wensen, en geeft advies omtrent wat kan, wat niet kan, en/of wat verstandig is. Let op: het maakt niet uit waar het testament uiteindelijk wordt getekend, bij een Spaanse notaris of bij een Nederlandse notaris in Nederland, zo lang de inhoud (de tekst) maar is opgesteld door of met medewerking van een Nederlandse notaris.
- De uitvoering van het testament
Niet alleen voor het maken, maar ook voor het uitvoeren van een Nederlands testament is grondige kennis van de Nederlandse wet en jurisprudentie vereist. Ook als het gaat om de vererving van Spaans bezit. Nogmaals: dit is het dagelijkse werk van de Nederlandse notaris. Hij kent de inhoud van zijn ‘gereedschapskist’. Maar als zijn opdracht luidt dat hij moet streven naar een fiscaal optimale nalatenschapsafwikkeling, dan zal hij ook kennis van de Spaanse (erf)belastingwetten moeten hebben. De Nederlandse notaris die hierover beschikt kan met de instrumenten die het Nederlands erfrecht hem geeft ‘sturen’ op fiscaal voordeel in Spanje, maar houdt daarbij in zijn spiegels de Nederlandse erfbelasting nauw in de gaten. Te veel focussen op optimale benutting van de Spaanse vrijstellingen kan namelijk weer betekenen dat juist in Nederland meer erfbelasting moet worden betaald. De kunst is om het optimum te vinden en dubbele belasting zoveel mogelijk te voorkomen. Daar bestaan ook speciale regels voor, zowel in Nederland en Spanje. Het vinden van dat optimum is dus een ‘meerdimensionaal kunstje’ van de notaris als adviseur, die daarvoor van al deze regels tegelijkertijd verstand moet hebben.
- Het onderste uit de kan bij de nalatenschapsafwikkeling
Al die mogelijkheden die de Nederlandse erfwet ons Nederlanders geeft: het ‘plannen’ en ‘sturen’ van je erfenis in een testament dat voor jouw situatie is geschreven, gebruikmakende van dat unieke vrije speelveld van de Nederlandse erfwet: het is allemaal ondenkbaar voor Spanjaarden. En daarom is het van het grootste belang dat een Nederlandse notaris de regie krijgt bij de uitvoering. Zelfs als het gaat om een situatie waarin alle bezittingen zich in Spanje bevinden. Behoed je nabestaanden voor een ‘valse start’ bij het afwikkelen van je erfenis. Begin het traject niet bij een Spaanse gestor, advocaat of notaris. Begin het traject altijd bij een Nederlandse notaris. Alleen dan komen alle relevante aspecten op tafel. Alleen dan kunnen alle voordelen van het Nederlandse erfrecht worden verzilverd.
- De afwikkelingsformaliteiten in Spanje
Je zou dus kunnen zeggen dat de Nederlandse notaris een thuiswedstrijd in Spanje speelt. Juridisch inhoudelijk in ieder geval. Wat dan nog wel in Spanje moet gebeuren zijn de formaliteiten die moeten worden verricht om de gewijzigde eigendomssituatie correct geregistreerd te krijgen in Spanje. Dat is hoofdzakelijk communicatie. Ik noem een aantal voorbeelden, specifiek als het gaat om de vererving van Spaans onroerend goed.
Zo moet het Spaanse eigendomsregister weten wie de (nieuwe) eigenaar is van het onroerend goed. Die communicatie gaat op grond van de wet via een formele weg. Door middel van een Spaanse notariële akte moet richting het Spaanse eigendomsregister worden gecommuniceerd wie de nieuwe eigenaar is, maar ook het ‘hoe en waarom’. Het ‘hoe en waarom’ is het domein van de Nederlandse notaris. Hij moet verklaren waarom het testament in combinatie met de Nederlandse wet, tot de conclusie leidt wie gerechtigd is tot het Spaanse onroerend goed. Dat gebeurt met een zogenaamde ‘erfrechtverklaring’ (of ‘verklaring van erfrecht’). Betreft het een flexibel testament, dan vereist dit voorafgaand overleg en advies bij de Nederlandse notaris en vastlegging van de uiteindelijk door de langstlevende echtgenoot gemaakte keuzes in die erfrechtverklaring. Deze erfrechtverklaring wordt vertaald in het Spaans. De Spaanse notaris neemt deze tekst letterlijk over in zijn akte.
Het testament zelf hoeft dus in Spanje helemaal niet te worden gelezen en dus ook helemaal niet te worden vertaald. In het geval van een flexibel testament is dat een groot voordeel. “Wat Nederlands is, blijft in Nederland”. Alles wat de Spaanse notaris nodig heeft voor in zijn akte staat in de erfrechtverklaring. De Spaanse notaris levert juridisch inhoudelijk geen bijdrage. Dat scheelt een hoop discussies en misverstanden. Vandaar het advies om geavanceerde testamenten zoals het flexibel testament altijd in Nederland te tekenen.
De banken moeten weten wie de eigenaar wordt van de bankrekeningen van de overleden echtgenoot. Ook die communicatie vindt plaats via de hiervoor bedoelde Spaanse notariële akte. De Spaanse fiscus moet weten wie wat (en voor welke waarde) geërfd heeft. Dit gebeurt via een erfbelastingaangifte, die samen met de erfrechtverklaring aan de Spaanse fiscus wordt gestuurd. Want ook de Spaanse fiscus wil het ‘hoe en waarom’ weten…
Maar voordat die formele documenten kunnen worden opgesteld, moet er in Spanje veel communicatie plaatsvinden met instanties en moeten er veel documenten in Spanje worden opgevraagd. Dat is iets waarin een reguliere Nederlandse notaris om begrijpelijke redenen niet zo bedreven is. Dat is de reden van onze Spaanse vestigingen. Daarmee realiseren wij optimale efficiency bij de afwikkeling van nalatenschappen van onze cliënten in Spanje. De juridisch-inhoudelijke kant loopt daardoor niet het gevaar onderbelicht te blijven, en onze medewerkers in Spanje zorgen tegelijkertijd voor de voorbereiding en de uiteindelijke vervulling van alle formaliteiten aldaar.
Conclusie
Nederlanders mogen zich gelukkig prijzen met het ‘Nederlandse erfrecht’. Het geavanceerde karakter van het Nederlandse erfrecht betekent echter wel dat nabestaanden hulp nodig hebben van een Nederlandse notaris om de voordelen van het Nederlandse erfrecht te kunnen verzilveren. Als diezelfde Nederlandse notaris dan ook de formaliteiten en de fiscale afwikkeling in Spanje voor zijn rekening kan nemen, dan is dat pure luxe voor de nabestaanden.
Dit artikel is verzorgd door:
mr. J.T. (Judy) Tromp en mr. R.L. (Renato) Zanardi
Notarissen in Nederland en Estate Planner in Spanje
Hak & Rein Vos juridisch adviseurs en notarissen